کارشناسان علم اطلاعات شهر پسته

کتابخانه دیجیتالی:نقش کتابداران در کتابخانه دیجیتالی  

بهمن امیری[1]

چکیده

بحث درباره کتابخانه دیجیتالی امروزه به عنوان یکی از مهمترین مباحث حوزه های علوم کتابداری و اطلاع رسانی در آمده است.این مقاله باعنوان برابر در دو بخش گردآوری شده است که با استفاده از منابع گوناگون به تشریح گام به گام ساختار کتابخانه دیجیتال اشاره اجمالی گردیده است . این مجموعه نوشتاری بر آن است تا با اشاره به مفاهیم ،کاربرد و اهداف کتابخانه دیجیتالی به نقش مهم کتابداران کتابخانه های دیجیتالی ، ویژگی و آموزش های لازم جهت ارائه به کتابداران آینده بپردازد.کتابداران با تکیه بر مبانی نظری حرفه خود ودراختیارگرفتن ابزارهای جدید، همچنان به عنوان متولیان گرد آوری ،سازماندهی و اشاعه اطلاعات دانش خدمت خود را به جامعه بشری استمرار می بخشند. این مهم تنها زمانی میسر است که کتابداران خود را به مهارت های تازه مجهز سازند.دراین وادی،مباحث دیگری نیز نظیر آیا دانشجویان کتابداری باید با مهارت های کتابداری دیجیتال آشنا باشند و کتابداران آینده و طرح چند پیشنهاد مورد بحث قرار خواهند گرفت.

کلید واژگان:کتابخانه دیجیتالی ، کتابداران دیجیتالی ، اطلاعات دیجیتالی

                                                                    Abstract

Nowadays  the discussion about digital library is regarded as one of the most important issues in librarianship and informing.this research  was done with the same title in 2  sections. Using different sources,it tried to explain the digital library ste p by step in short.                                                                            

 

 

 

 

 

 

مقدمه

حجم روز افزون  اطلاعات، وهزینه بالای اشتراک آن بویژه مواد اطلاعاتی دیجیتالی،کتابخانه ها را در انتخاب و گزینش اطلاعات مناسب نیازکاربران با چالشهای جدی روبرو نموده است .از این رو کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی با توجه به حجم روز افزون  اطلاعات و هزینه بالای اشتراک آن ، با مطالعه گسترده ،تلاش می کنند ویژگی های جمعیت شناختی ،الگوها، اولویت ها ، اهداف نهائی جامعه استفاده کنندگان و انواع مواد اطلاعاتی بویژه اطلاعات دیجیتالی را مورد شناسایی وارزیابی دقیق قراردهند تا اطلاعات را گزینش و انتخاب نمایند که مناسب نیاز جامعه استفاده کنندگان چه کسانی که به کتابخانه مراجعه حضوری دارند و چه کسانی که حتی برای یکبار هم چهره کتابدار را ندیده اند ولی از راه دور به اطلاعات دسترسی دارند ،باشد.

براساس آنچه گفته شد،اهمیت مراکز اطلاع رسانی وکتابخانه های دیجیتالی و استفاده ازپایگاه های اطلاعات دیجیتالی بویژه درکشورهای درحال رشد که چالش های مرحله گزار از کتابخانه سنتی به کتابخانه دیجیتالی را تا حد زیاد پشت سر گذاشته اند بر هیچ کس پوشیده نیست .

در این میان ظهورکتابخانه های دیجیتالی نه تنها باعث تحولی بنیادین درساختارکتابخانه ها شد بلکه چالش و فرصت های فراوانی را نیز پیش روی کتابداران قرارداد وآنها را با وظایف ونقشه های جدید روبروساخت . از این رو با توجه به وظایف وکارکردهای خاص کتابداران با نسل جدید از آن روبرو هستیم که به نام کتابداران دیجیتالی یا کتابداران کتابخانه های دیجیتال از آنها یاد می شود .

در این مجموعه که از روش کتابخانه ای استفاده شده است سیر اجمالی داریم بر نقش کتابداران کتابخانه های آینده ودیجیتال که با خواندن فصل های آغازین این نوشتار مخاطبین، با اهمیت این نقش آشنا خواهند شد. در ادامه  با تاکید بر نقش دانشجویان این رشته (کتابداری و اطلاع رسانی) وبا معرفی جزئی از ساختار آینده کتابخانه ها اهمیت و فلسفه وجودی این افراد مشخص خواهد شد.

کتابدار دیجیتال نقش ممتاز و پویایی را در دسترس آسان به اطلاعات دیجیتالی مبتنی بر کامپیوتر که شامل خلاصه ها، نمایه ها ،پایگاه های اطلاعاتی تمام متن ، نوارهای دیداری و شنیداری در غالب دیجیتالی ایفا می نماید . برای یافتن اطلاعات درست در زمان واقعی ،تحقیق ، آموزش و یادگیری توسعه و انتشار اثر بر کاربرد در قالب مورد نیاز جزو نیاز های پایه کتابخانه های دیجیتالی محسوب می شود.(نعیمی،1386)

همان طور که می دانید بررسی موضوع کتابخانه دیجیتالی بدون پیش زمینه و سابقه تحقیقی ( به زبان فارسی)کاری بس دشوار است که امیدوارم با توان اندک علمی اینجانب مورد قبول واقع شود.

 

پیشینه پژوهش:

رحیمی نژاد (1385)در پایان نامه خود تحت عنوان "امکان سنجی ایجاد کتابخانه دیجیتالی  جهت پشتیبانی از برنامه های آموزش از راه دور در دانشگاه پیام نور" به سنجش و مطالعه امکانات کتابخانه مرکزی دانشگاه پیام نور جهت ایجاد کتابخانه دیجیتالی در راستای پشتیبانی برنامه های آموزش از راه دور در این دانشگاه پرداخته است.

مظفر مقام(1385) در پایان نامه خود تحت عنوان "بررسی دیدگاه های مدیران کتابخانه های تخصصی شهر تهران در مورد ایجاد کتابخانه دیجیتال " با استفاده از روش پیمایشی و گرد آوری داده ها با استفاده از پرسش نامه به بررسی دیدگاه مدیران پرداخته است.

مینا ذاکر شهرک (1385) در پایان نامه خود تحت عنوان "بررسی ویژگی های ایجاد کتابخانه دیجیتالی بین المللی  کودکان و نوجوانان  در ایران" به این نتیجه رسید که عدم فرهنگ مطالعه و کتابخوانی و عدم وجود مدیران و کتابداران متخصص از مهم ترین موانع کودکان در استفاده از کتابخانه ها  است  که ضرورت دیجیتالی شدن آشکار می شود.

 

یافته های پژوهش:

در این مقاله با وجود تاکید بر مواد کتابخانه دیجیتالی نقش کتابداران و دانشجویان کتابداری و اطلاع رسانی در کتابخانه های آینده و بدون دیوار بررسی شده است و در این مقاله از روش منابع کتابخانه ای استفاده شده است.

 

 

 

 

 

 

بخش اول:

 

کتابخانه دیجیتالی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مفاهیم کتابخانه دیجیتالی:

ابهامات زیادی درحول و حوش این عبارت وجود دارد که نشات گرفته از سه عامل می باشد .

اولین عامل اینکه ،جامعه کتابداری در طول سال ها از چندین عبارت متفاوت برای بیان این مفهوم گسترده استفاده کرده است –کتابخانه الکترونیکی ، کتابخانه مجازی،کتابخانه بدون دیوار _ولی هرگز مشخص نکرده که هر یک از این عبارات واقعا به چه معنایی هستند.((کتابخانه دیجیتالی )) جدیدترین و مورد پسند ترین اصطلاح در بیان مفهوم گسترده اطلاع رسانی که از آن به نام کتابخانه دیجیتالی یاد می شود و امروزه تقریبا به طور وسیعی در همایش ها ، سیستم های پیوسته و در متون بکار می رود.

دومین عاملی که ابهام را در مورد کتابخانه های دیجیتالی بیشترمی کند این است که کتابخانه های دیجیتالی در نقطه توجه حوزه های مختلف تحقیقاتی قرار دارند و آنچه که بوجود آورنده کتابخانه دیجیتالی است با توجه به جامعه تحقیقاتی کاربر آن ، متفاوت می باشد.

سومین عامل ابهام از این حقیقت نشات می گیرد که چیزهای زیادی بروی شبکه اینترنت مو جود هستند که مردم به آنها کتابخانه دیجیتالی می گویند که از نظر کتابداران این چیزها نمی تواند کتابخانه دیجیتالی باشد. ((شبکه جهانی وب))،مثالی جالب ازآنچه می باشد که امروزه ،مردم آن را کتابخانه دیجیتالی می نامند.(رضایی شریف آبادی،1381)

کتابخانه دیجیتالی به عنوان نسخه الکترونیکی کتابخانه عمومی مطرح است. در ذخیره الکترونیکی بجای ذخیره سازی بروی کاغذ ،سه تفاوت اصلی وجود دارد: ذخیره به شکل الکترونیکی،ارتباط مستقیم برای به دست آوردن ماده و نسخه برداری از نسخه اولیه . این تفاوت ها ، تفاوت های بیشتری به دنبال خواهد داشت ،به طوری که در نهایت کتابخانه دیجیتالی ،دیگر شباهتی به کتابخانه سنتی نخواهد داشت.(گوپال،1382)

  فدراسیون کتابخانه دیجیتالی در تعریف کتابخانه دیجیتالی می گوید:

کتابخانه دیجیتالی کتابخانه هایی هستند که برای گزینش،ساختاربندی،ایجادامکان دسترسی به منابع فکری ،تفسیر،حفظ انسجام وتداوم گردآوری آثاررقومی،منابعی شامل کارکنان متخصص را فراهم می آورند به گونه ای که این منابع برای اجتماعات مشخص یا مجموعه ای از جوامع به سهولت در دسترس قرار داشته باشند.

در این پژوهش کتابخانه دیجیتالی کتابخانه هایی گفته می شود که منابع را به شکل دیجیتالی ذخیره کرده و امکانات لازم از جمله کار کنان متخصص، تجهیزات رایانه ای و شبکه ای مو جودرا جهت فراهم آوری ، سازماندهی ، دسترسی و حفاظت منابع دیجیتالی فراهم  می آورد  به نحوی که این منابع به لحاظ اقتصادی جهت استفاده در دسترس متخصصین قرار گیرد.(فدراسیون کتابخانه های دیجیتالی ،1368)   

شوارتز (2000)معتقد است که 64 تعریف رسمی و غیر رسمی از کتابخانه های دیجیتال در متون مختلف وجود دارد که این خود نشان دهنده چالش بر انگیز بودن ماهیت کتابخانه های دیجیتال است (نقل شده از اسفندیاری مقدم و بیات ،1378)

تعریف غیر رسمی از کتابخانه های دیجیتالی مجموعه از اطلاعات و خدمات به هم پیوسته می باشد که اطلاعات بصورت دیجیتالی ذخیره شده و از طریق شبکه قابل دستیابی هستند.(آرمز ،1381)

کارکنان کتابخانه دیجیتالی اطمینان دارند که آثار دیجیتالی گرد آوری شده درمجموعه به منظور دسترسی و مقرون به صرفه برای استفاده جامعه ای خاص از استفاده کنندگان یا مجموعه ای از چند جامعه در مدت زمان طولانی پایدارخواهد بود.(کیلوند،1998)

یک کتابخانه دیجیتالی ،چیزی جز خدمات اطلاعی کتابخانه ای توزیع نیست که به  صورت فیزیکی ،مجازی  و یا ترکیبی از هر دو ارائه می شود و در آن حجم نسبتا زیادی از منابع اطلاعاتی تنها در قالب دیجیتالی قابل دسترس باشند. کتابخانه های دیجیتالی ،کتابخانه هایی هستندکه استفاده کنندگان از نقاط مختلف جهان می توانند به آن دسترسی پیدا کرده و انواع مختلفی از اطلاعات را شامل متن ، تصویر ،صوت و...را بازیابی می کنند . (سرینیراسل،1995)

 

 

نقش کتابخانه دیجیتالی:

·        گردآوری ،ذخیره و سازماندهی اطلاعات و دانش به شکل دیجیتالی

·        کمک به انتقال مقرون به صرفه و کار آمد اطلاعات

·        تاثیر قابل توجه در سرمایه گذاری روی ساختار رایانه ای و ارتباطی

·        ارتباط قدرتمند و همکاری ما بین جوامع بشری، بازرگانی ، حکومتی و آموزشی

·        ایفای نقش رهبری بین ا لمللی به طور عام و ترویج دانش در بخشهای مهم و راهبردی

·        استفاده از فرصتهای آموزشی مادام العمر (جیوان،2003)

 

 

 

 

 

 

 

ویژگی کتابخانه دیجیتالی:

1.    کتابخانه های دیجیتالی ، وجه دیجیتالی کتابخانه های سنتی هستند که مجمو عه های دیجیتالی و سنتی ،یعنی مواد الکترونیکی و کاغذی را شامل می شوند.

2.    کتابخانه های دیجیتالی ،شامل مواد دیجیتالی هستند که درخارج از مرزهای فیزیکی و اداری هر گونه کتابخانه دیجیتالی وجود دارند.

3.    کتابخانه های دیجیتالی ،دیدگاهی منسجم از همه اطلاعات گنجانده شده در یک کتابخانه را بدون در نظر گرفتن شکل یا فرمت آن فراهم می سازد.

4.    کتابخانه های دیجیتالی ،همانگونه که کتابخانه های سنتی اکنون انجام می دهند ،به جامعه یا گروه های خاص سرویس می دهند ، هرچند که این گروه ها ممکن است بطور گسترده در سراسر شبکه پخش شده باشند.

5.    کتابخانه های دیجیتالی ،هم به مهارت های کتابداران احتیاج دارد و هم به متخصصان رایانه.

6.    در کتابخانه های دیجیتالی ،امکان گسترش منابع منحصر به خود وجود دارد.

7.    در کتابخانه های دیجیتالی ، امکان استفاده هم زمان از یک منبع خاص برای استفاده کنندگان فراهم است.(رضایی شریف آبادی،1381)

تاثیرات دگرگون کننده ای که فناوری دیجیتالی در نظام اطلاع رسانی ایجاد کرده است به شرح زیر است:

مجموعه ها-فناوری-کار-انتقال اطلاعات –فشرده سازی داده های ذخیره شده (گوپال ،1382)

در کتابخانه دیجیتالی زمان ومکان مفهومی ندارد و اطلاعات موجود در این گنجینه عظیم در تمام روزهای هفته و در تمامی ساعات شبانه روز در دسترس است . قلمرو این کتابخانه نیز هیچ حد ومرزی نمی شناسد ،حتی در نقاطی که دسترسی به خطوط تلفن ممکن نیست با استفاده از تلفن های همراه می توان از آن بهره مند شد.با ورود تکنولوژی نوین به جامعه و در نهایت کتابخانه ،زمینه تغییرات نیز آغاز شد و در فرآند این نو فن آوری های اطلاعاتی و ذخیره سازی اطلاعات به صورت دیجیتالی باعث شد که کتب ، نشریات ، روزنامه ها ،فیلم ها ویدیویی و....به شکل دیجیتال ذخیره شوند و همچنین از نسخه اصلی اثر ،نسخه برداری شد و از طریق شبکه جهانی وب در دسترس قرار گرفت . ما در عصری زندگی می کنیم که دسترسی به اطلاعات از طریق تکنولوژی کنترل می شود . عصری که بیشتر مردم با دسترسی سریعتر به اطلاعات ، اطلاعات بیشتری نسبت به قبل دارند و درست زمانی است که ما می توانیم با وارد شدن به چرخه اطلاعات ، اطلاعات را به گردش بیاندازیم(کنت،2002)

 

بخش

 

 دوم:

 

کتابداران دیجیتالی

 

 

 

نقش کتابداران در کتابخانه دیجیتالی:

باظهور کتابخانه دیجیتالی با کتابخانه هایی مواجه هستیم که از لحاظ ساختاری ، منابع و مجموعه های اطلاعاتی با آنچه قبلا در مفهوم کتابخانه با آن آشنا بودیم ، متفاوت هستند. شرایط جدید به ابزارها ،دانش و استعدادهای متناسب با آن نیاز دارد سوال اینجاست که در این شرایط ، آیا کتابداران توانایی انجام وظیفه و امکان رقابت با دیگر رشته ها را در این عرصه دارند ؟اگر کمی به عقب بر گردیم وضعت را بهتر درک خواهیم کرد شاید بتوان گفت تاثیرات اولیه فن آوری در عرصه کتابداری از دهه 1960 با ایجاد رکوردهای مارک آغاز شد و با راه اندازی فهرست های رایانه ای بیشتر نمایان شد (ماتسون و یونسکی ،2002)

در تمام این مراحل و پیشرفتها ،کتابداران هدایت امور ،راهنمایی و ارائه خدمات به مراجعه کنندگان را بر عهده داشتند .کتابداران در کتابخانه های  دیجیتالی ، نه تنها وظیفه راهنمایی و ارائه خدمات مناسب به کاربران را بر عهده دارند ،بلکه با فرصت های جدیدی که پیشرو آنهاست باید تخصصهای حرفه ای خود را با پیشرفتهای مبتنی بر فنآوری همراه کرده و برانجام بهینه خدمات کتابخانه ای بواسطه فن آوری گام بردارند.کتابخانه های عصر دیجیتال گرچه مجهز به امکانات و ابزار تازه و توانمندی هستند ،اما هرگز از دانش ،تجربه  ومهارتهای کتابداران بی نیاز نخواهند شد . به بیان دقیق تر هر چه امکانات و تجهیزات کتابخانه ها پیچیده تر و پیشرفته تر می گردد بر اهمیت کتابداران به عنوان متولیان مدیریت کتابخانه ها افزوده می شود . در کتابخانه های عصر دیجیتال ، کاربران بیش از گذشته به راهنمایی و مشاوره کتابداران نیاز دارند .

البته این مهم تنها زمانی میسر است که قبل از هر کس خود کتابداران بر اهمیت حرفه خود آگاه باشند و بتوانند بدرستی نقش خویش را در شرایط جدید تعریف و تبیین کنند در چنین شرایطی است که کتابخانه ها همچون گذشته جایگاه گردآوری ، حفاظت ،سازماندهی و اشاعه دا نش بشری خواهند بود و کتابداران به عنوان مدیران این مراکز خدمات خود را به جامعه بشری استمرار خواهند بخشید.(رضایی شریف آبادی،1381)

فریده خواجه نصیر طوسی(1380) در پژوهشی با عنوان ضرورت ایجاد کتابخانه دیجیتالی از دیدگاه مدیران کتابخانه های مر کزی دانشگاه دولتی ایران به این نتیجه رسید که مدیران علی رغم مشکلات فعلی کتابخانه ها( نبودتجربه کافی، کمبود کتابدار و متخصص با تحصیلات کتابداری ) موافق ایجاد کتابخانه های دیجیتالی می باشند و شناخت خوبی از این کتابخانه ها دارد و می دانند که کتابخانه های سنتی جوابگوی نیازهای اطلاعاتی محققین نیستند ،تکنولوژی پیشرفته کتابخانه امروزی ،سرعت بالای تولید اطلاعات ، گستردگی  تحقیقات انجام شده در دنیا و نیاز به دستیابی سریع به اطلاعات ایجاب می کند که به سوی تکنولوژی جدید کتابخانه ها گام برداشته شود.

 

 

 

آموزش لازم برای کتابداران 

تخصص ها و مهارت های مورد نیاز کتابداران دیجیتالی عبارتند از :

·        مدیریت کتابخانه های دیجیتالی

·        سازماندهی اطلاعات و مدیریت دانش

·        اشاعه اطلاعات دیجیتالی

·        ارائه امکان دستیابی و بازاریابی منابع دیجیتالی

·        ذخیره سازی، سازماندهی و حفاظت منابع دیجیتالی

·        مدیریت تبدیل منابع

·        پردازش اطلاعات دیجیتالی

آموزش مناسب و به جا همواره پشتوانه علمی لازم را برای دستیابی به کارآیی و اثر بخشی بهینه در فعالیت های حرفه ای و تخصصی فراهم می آورد . امروزه کتابداران در کتابخانه های دیجیتالی باید هر چه بیشتر در ایجاد برنامه های آموزشی منظم پیش قدم باشند . علاوه بر آن،کتابداران در عرصه کتابخانه های دیجیتالی ناگزیر از همکاری با دیگر رشته های علمی همچون کارشناسان علوم رایانه ای و ارتباطات هستند از سوی دیگر برای ارتقاءمهارت های حرفه ای خود باید به سمت گرایش های نوین تمایل پیدا کنند .

مجموعه های دیجیتالی باید انتخاب ،تهیه و سازماندهی شوند و برای اشاعه کاربران در اختیار آنها قرار گیرند و حفاظت و نگهداری شوند . خدمات دیجیتالی باید طراحی ،اجرا و پشتیبانی شوند . از این رو کتابداران برای کسب مهارت های مناسب برای اداره امور و وظایف محوطه لازم است آموزش های لازم و مناسب را فرا گیرند . آموزش هایی که نه تنها وضعیت فعلی را مدنظر دارند ، بلکه آینده نگری لازم را نیز به همراه دارند (هاستینگزوتنات،1996)

از این رو ،در یک کتابخانه دیجیتالی ،از کتابداران انتظار نمی رود که فقط به انتخاب ، سازماندهی ، امانت و خدمات مرجع به شکل سنتی آن بپردازد . آنها باید نقش های  گوناگونی رهمچون تسهیل کننده بازاریابی  اطلاعات ،واسط جستجوی اطلاعات ،گردآورنده اطلاعات ،پردازشگر اطلاعات و دانش و نظیر آنها را عهده دار باشند.(نوروزی، 1382)

 

 

 

 

 

 

     ویژگی کتابداران کتابخانه های دیجیتالی

پیدایش کتابخانه های دیجیتالی نیاز به ایجاد یک عنوان شغلی جدید به نام کتابدار دیجیتالی برای سازماندهی منابع دانش دیجیتالی را بوجود می آورد . کتابخانه های دیجیتالی بزرگ مانند انبارهای دانش بشری در حال پیدایش هستند پس لازم است کتابداران دیجیتالی امور زیر را انجام دهند:

1.    اداره کتابخانه دیجیتالی

2.    سازماندهی دانش و اطلاعات دیجیتالی

3.    نشر اطلاعات دیجیتالی که به صورت رایانه ای نگهداری می شود.

4.    ایجاد امکان دسترسی و باز یابی به دانش دیجیتالی (غفاری و علی پور، 1387)

مهدوی ، وظایف کتابداران دیجیتالی را اینگونه بر می شمارد :مدیریت کتابخانه های دیجیتالی ،سازماندهی و مدیریت اطلاعات دیجیتالی ،اشاعه اطلاعات دیجیتالی،پردازش اطلاعات دیجیتالی ، مدیریت تبادل منابع ،ذخیره سازی ، سازماندهی و حفاظت منابع دیجیتالی ، حمایت از حق مولف الکترونیکی (صفایی ، 1389)

کاربران شامل کتابداران ، استادان ، دانشجویان ،پژوهشگران و نظایر آنها می شوند. کاربران در واقع عنصر اصلی مراکز اطلاع رسانی به شمار می روند زیرا پویایی و بقای کتابخانه در مفهوم عام به استقبال کاربران  و استفاده از منابع گنجانده شده در آنها وابسته است . همانگونه که ارزش اطلاعاتی در کرو استفاده از آن است کتابخانه ها نیز از آن قاعده مستثنا نیستند.(اسفندیاری مقدم ؛زارعی ،1387)

 پلت(1996)،اسمیت (1978) و کوادرا (1972) نیز به برخی گونه های ارائه و تحویل  خدمات کتابخانه به خانه ها اشاره کرد.بنا به اظهار اسمیت ،توان تحویل متن و تصاویر به خانه ها به احتمال زیاد تفاوتهای میان خدمات کتابخانه و دیگر گونه ها خدمات اطلاع رسانی را از میان برد.(لنکستر ،1366)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 کتابداران آینده

·        فناوری رایانه ای ایجاد انواع مدارک جدید را ممکن ساخته است . چنین مدارکی فقط در داخل نظام رایانه ای و در قالب دیجیتال وجود دارند . همچنین کتابداران از تغییر در رسانه های انتشاراتی آگاه هستند . رسانه ای که مدرک از طریق آن منتشر می شوند ،از موقیعتی به موقیعت دیگر تغییر خواهد کرد.

·        کتابداران آینده باید آگاه باشند زمانی که اطلاعات به عنوان منبع نگریسته می شود با دیگر منابع مانند آب ،صنعت یا منابع انسانی ،مورد ارزیابی یا مقایسه قرار می گیرد.

·        دانش اینترنت و وب جهان گستر برای کتابداران ضروری است و کتابداران بایستی جستجو در اینترنت را یاد بگیرند.

·        آموزش و تربیت دانشجویان (کتابدارن آینده ) باید براساس برنامه های درسی باشد که بر پایه آخرین فناوری رایانه ای هستند . این عمل زمانی میسر است که استادان در این زمینه خبره باشند  همچنین مدرسان علوم کتابداری و اطلاع رسانی باید دیدگاه خود را تغییر دهند و براساس آخرین فناوری رایانه ای آموزش ببینند

·        کتابدارن نبایست در سازگاری خود با آخرین فناوری اطلاعاتی عقب بمانند ،حتی اگر کتابخانه های آینده بدون مجموعه ای متعلق به خود باشند .   (گوپال ،1382 )   

با در نظر گرفتن برخی جنبه های فعالیت کتابدار،شاید این فرآیند آشکارتر جلوه کند. به دلایلی ،کتابداران الگوی اولیه متخصصان اطلاع رسانی هستند . در حقیقت ، این اصطلاح اغلب به عنوان مترادف استفاده می شوند ، شاید با این استدلال که متخصصان اطلاع رسانی مدرن تر و آینده نگرتر از کتابدار سنتی است.در اینجا چنین واژه مترادفی پیشنهاد نمی شود ،اما کتابداری به همان صورتی که معمولا درک شده و عمل می شود ،قطعا مفهوم گسترده تری را می طلبد.(فیدر،1380)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

دانشجویان کتابداری و مهارت کتابداری دیجیتال

آیا دانشجویان کتابداری با مهارت های کتابداری دیجیتال باید آشنا باشند؟

پاسخ این سوال را به طور مستقیم می توان در محتوای واحد های درسی کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاه های کشور مختلف می توان جستجو کرد . در اینجا تنها به ذکر یک مثال ،از واحد های درسی دوره کتابداری و اطلاع رسانی در دانشگاه هاوایی آمریکا می پردازیم که نمایانگر نیاز کتابداران کتابخانه های دیجیتال آمریکا به فراگیری چنین مهارت هایی جهت ارتقاء و بهبود خدمات اطلاع رسانی است.

·        اصول جستجوی پایگاه های اطلاعاتی پیوسته و بر روی دیسک فشرده (مقدماتی و فشرده )

·        ارزیابی اطلاعات دیجیتال

·        طراحی و ایجاد بانک های اطلاعاتی الکترونیکی

·        جستجوی کار آمد شبکه جهانی وب

·        پایگاه های اطلاعاتی چند رسانه ای در وب بر روی دیسک فشرده

دانشگاه های دیگری نیز بویژه در کشورهای در حال توسعه چنین رویکردی را برای پاسخگویی به نیاز های واقعی کتابخانه ها در جهت تامین نیروی انسانی کار آمد در پیش گرفته اند.آنچه مسلم است این تغییر و تحول در نظام آموزشی کتابداری کشورهای پیشرفته بنابر نیازهای واقعی کتابخانه ها و بازار کار می باشد . امروزه کتابداری که نتواند به خوبی منابع اطلاعاتی دیجیتال را جستجو ،گردآوری ، ضبط و تحلیل نماید و به نیازهای اطلاعاتی مخاطبان با استفاده از مجموعه های الکترونیکی پاسخ دهد به سختی می تواند شغلی برای خود پیدا نماید.(رضایی شریف آبادی ،1381)

آموزش کتابداران جوان حول محور مدرسه کتابداری چرخ می زند . کتابداری یک حرفه است در ایالات متحده آمریکا ،برای هر شغل در کتابخانه نیاز به یک درجه علمی از مدرسه کتابداری می باشد. برای سالها ،برنامه آموزشی مدرسه کتابداری نسبتا خشک بود و تکیه بر مهارتهای ویژه و خاصی داشت که مورد نیاز کتابداران سطح متوسط بود ودر بسیاری از دانشکده ها مدرسه کتابداری یکی از مدارسی بود که از نظر علمی در سطح ضعیفی قرار داشت . در سالهای اخیر ، برخی از دانشگاه ها تشخیص داده اند که کتابخانه های دیجیتالی موقعیتش را برای نوع جدیدی از مدرسه کتابداری فراهم می کند که برنامه های آموزشی آن جدید و نیازمند برنامه تحقیقی قدرتمندی باشد.(آرمز ،1381)

 

 

 

 

 

پیشنهادات:با توجه به تخصص موجود،سازگاری به تعریف مجدد نقش کتابداران و مدارس علوم کتابداری و اطلاع رسانی نیاز دارد . نیازهای سازگاری عبارتند از:

·        تصمیمی عاقلانه برای تفکر درباره انتقال کلی به کتابخانه دیجیتالی لازم است.

·        فراهم آوری رسانه های دیجیتالی بایستی با توجه به نوع کتابخانه باشد.

·         هزینه استفاده کننده و گرایش استفاده کنندگان نسبت به پرداخت هزینه قبل از ایجاد کتابخانه معلوم شود.

·        محصول دیجیتالی شده در مورد منابع اطلاعاتی ردیف اول ، تکرار محصولات چاپی نباشد .

·        توسعه کارکنان بدقت برنامه ریزی وبه توسعه موجود و آینده کتابخانه و خدمات اطلاع رسانی توجه گردد.

·        برنامه های منظم آموزشی برای استفاده کنندگان ارائه شود.

·        مفهوم کتابخانه دیجیتالی در برنامه های درسی تمام رشته های تحصیلی ارائه شود.

·        برای آسان سازی آموزش مداوم ،مراکز توضیحی منظمی تاسیس گردد.

سمینارها و کارگاه های آموزشی،حداقل سالی یک باربرای بحث درباره جدیدترین پیشرفت ها برگزار گردد.(گوپال، 1382)

نتیجه گیری:

پژوهش حاضر به بررسی  وضعیت کتابخانه از کتابخانه سنتی به کتابخانه الکترونیکی وسپس به دیجیتالی می پردازد .در زمان گذشته برای پیدا کردن کتاب باید از برگه دان استفاده می شد در حالی که امروزه با ورود تکنولوژی نوین برگه دان ها جای خود را به جستجوی الکترونیکی داده است .نتیجه این بررسی وضعیت که با مفهوم کتابخانه دیجیتال آغاز شد و در ادامه به نقش و ویژگی های این کتابخانه پرداخت توانست که به کتابداران و دانشجویان کتابداری و اطلاع رسانی یادآوری نماید که در آینده بسیار نزدیک ،با حجم کاری و با انبوه اطلاعات برخورد خواهند کرد.

نتیجه حاصل از بررسی نشان می دهد که وظایف کتابداران آینده،  مدیریت کتابخانه های دیجیتالی ،سازماندهی و مدیریت اطلاعات دیجیتالی ،اشاعه اطلاعات دیجیتالی،پردازش اطلاعات دیجیتالی ، مدیریت تبادل منابع ،ذخیره سازی ، سازماندهی و حفاظت منابع دیجیتالی خواهد بود.

دراین وادی آنچه مهم است آشنایی متخصصین این رشته به کاربا رایانه ، چون کتابخانه دیجیتال وکتابخانه های آینده، بدون این فناوری غیر ممکن خواهد بود و امانت کتاب ها بزودی به صورت پست الکترونیکی میسر می باشد که در صورت عدم توانایی کتابدار مفقیت حاصل نمی شود.

 

 

 

 

منابع وماخذ

1.  آرمز،ویلیام."کتابخانه های دیجیتالی".مترجمان؛فرزانه شکوری و...{دیگران}.تهران:قو،چاپار،1381.

2.    فدراسیون بین المللی انجمن کتابداری ."رهنمود هایی برای کتابخانه عمومی".ترجمه رحمت الله فتاحی . مشهد:آستان قدس ،معاونت فرهنگی ،1368

3.    رضایی شریف آبادی ،سعید."کتابخانه های دیجیتالی(گزیده مقالات)".تهران:دبیزش،1381.

4.    گوپال،کریشان."کتابخانه های دیجیتالی در عصر اطلاع رسانی الکترونیکی".تهران:چاپار،1382.

5.    نعیمی ،شیلا."کتابخانه الکترونیکی،دیجیتالی ،مجازی".مجله الکترونیکی نما (1386،دورهفتم،شماره سوم):ص55-102.

6.    اسفندیاری مقدم ،علیرضا ؛زارعی ،عاطفه ."رویکرد آموزشی به مدیریت کتابخانه های دیجیتال ".فصلنامه کتاب (1387،19،4):227-231.

7.    نوروزی،یعقوب."کتابداران کتابخانه دیجیتال".فصلنامه کتاب(1382،15،4):-9174.

8.    غفاری،سعید؛علی پور،امید."کتابخانه دیجیتال".مجله شیرازه(1387،1،3):[؟]

 

9.jeevan, v . k.j.(2003)."digital   libraries". New  delhis    ess pub

          10.matson ,linda.(2002)."digital librarian".available   at:www.ala.org.

11.hastings,kirk;tannant,roy(1996).how tobuld a  digital  librarian-lib magazine.available  at:www.dlib.org

12.cleveland.gary(1998)."digital libraries":definition, isses   available  at:www.ifla.org